Nguyeân Nhaân Luõ Luït Lôùn ôû Mieàn Trung

Traàn Tieãn Khanh  vaø Nguyeãn Khoa Dieäu-Leâ (10/2001)


Ñaây laø baøi thöù nhì trong loaït baøi Nguyeân Nhaân Luõ Luït Lôùn ôû Vieät Nam  .  Hai baøi khaùc ñaõ trình baøy ngueân nhaân luõ luït taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Lon g  vaø Ñoàng Baèng Soâng Hoàng. Muïc ñích cuûa loaït baøi laø tìm hieåu nguyeân nhaân gaây neân luõ luït moät caùch khaùch quan, ñeå ñeà phoøng luõ luït moät caùch höõu hieäu vaø giaûm thieåu caùc toån thaát.
 

   Mieàn Trung laø mieàn keùm môû mang kinh teá laïi bò nhieàu thieân tai hôn hai mieàn Baéc vaø mieàn Nam.  Ngöôøi daân mieàn Trung quen thuoäc vôùi caûnh  “Thaùng Baûy nöôùc nhaûy leân bôø”  vì “Trôøi haønh côn luït moãi naêm”.   Nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ coù nhöõng traän luõ luït lôùn chöa töøng thaáy xaûy ra ôû caùc tænh ven bieån. Ñaëc bieät laø hai côn luõ luït lieân tieáp töø ñaàu thaùng 11 ñeán ñaàu thaùng 12 naêm 1999 ñöôïc goïi côn luõ theá kyû. Hai côn luõ  naøy ñaõ laøm gaàn 750 ngöôøi thieät maïng vaø toån thaát  taøi saûn vaø muøa maøng leân ñeán 300 trieäu Myû Kim.   Baõo luït cuõng ñaõ laøm thieät maïng gaàn 450 nguôøi naêm 1998 vaø 400 ngöôøi naêm 1996. Ngoaøi ra, luõ luït cuõng ñaõ gaây neân nhöõng thieät haïi to taùt veà nhaø cöûa, muøa maøng, caàu coáng vaø ñöôøng xaù, laøm cho moät xöù ñaõ ngheøo veà phöông dieän kinh teá laïi caøng ngheøo hôn. Mieàn Trung ôû trong moät voøng laån quaån vì thieân tai baõo luït  xaûy ra thöôøng xuyeân neân phaùt trieån kinh teá gaëp phaûi khoù khaên. Bôø bieån mieàn Trung daøi 1200 km vaø goàm caùc tænh  töø  Thanh Hoaù ñeán Bình Thuaän. Daûy Tröôøng Sôn chaïy suoát theo bôø bieån, neân ñoàng baèng ôû mieàn Trung raát haïn heïp. Coù nhieàu soâng töông ñoái khaù lôùn, nhö  Soâng Gianh ôû Quaûng Bình, Soâng Thaïch Haûn ôû Quaûng Trò, Soâng Höông ôû Hueá- Thöøa Thieân, Soâng Thu Boàn ôû Quaûng Nam, Soâng Traø Khuùc ôû Quaûng Ngaõi. Soâng, suoái nhieàu nhöng chieàu daøi caùc soâng ña soá ngaén vaø coù ñoä doác lôùn. Löu vöïc caùc soâng thöôøng laø ñoài nuùi neân nöôùc möa ñoå xuoáng raát nhanh. Caùc cöûa soâng laïi hay bò boài laáp laøm caûn trôû vieäc thoaùt luõ cho vuøng ñoàng baèng. 

    Haøng naêm nhöõng traän baõo bieån vaø gioù muøa Ñoâng Baéc ñaõ gaây neân nhöõng traän möa lôùn ôû mieàn Trung. Nhöõng naêm gaàn ñaây, do aûnh höôõng cuûa bieán ñoäng thôøi tieát treân toaøn theá giôùi nhö  doøng nöôùc El Nino vaø La Nina, nhöõng traän baõo bieån vaø möa lôùn xaûy ra caøng khoác lieät hôn.  Muøa baõo thöôøng keùo daøi töø thaùng 8 ñeán thaùng 11, vaø trung bình haøng naêm coù 4 côn baõo.  Trong nhöõng naêm 1995-1999, mieàn Trung ñaõ chòu aûnh höôõng cuûa 13 côn baõo, 5 aùp thaáp nhieät ñôùi vaø 23 ñôït gioù muøa Ñoâng Baéc. Nhöõng côn baõo bieån vaø aùp thaáp nhieät ñôùi  naøy thöôøng xuaát phaùt töø Phi Luaät Taân roài 3-4 ngaøy sau sang ñeán bôø bieån nöôùc ta.

    Ñaëc bieät vaøo naêm 1999, nhöõng traän möa lieân tuïc töø  18 thaùng 10 ñeán 6 thaùng 11 ñaõ naâng  möïc nöôùc caùc soâng lôùn ôû mieàn Trung ñeán ñoä cao chöa töøng thaáy. Gaàn 1.4 m (1384 mm) nöôùc möa ñaõ ñoå xuoáng thaønh phoá Hueá trong voøng 24 giôø (töø 7 giôø saùng ngaøy 2  ñeán 7 giôø saùng ngaøy 3 thaùng 11) , laøm möïc nöôùc Soâng Höông leân cao gaàn 6 m, cao hôn möïc nöôùc traän luït naêm 1953 ñeán 0.46 m.  Löôïng nöôùc möa vaøo ngaøy 2 thaùng 11 taïi Hueá laø löôïng nöôùc möa lôùn thöù nhì treân theá giôùi, sau kyû luïc 1870 mm ño ñöôïc taïi Cilaos, ñaûo Reùunion vaøo ngaøy 16 thaùng 3 naêm 1952.  Tieáp ñeán laø caùc traän möa lôùn ñaõ xaõy ra töø ngaøy 1 ñeán 7 thaùng 12, nhaát laø ôû hai tænh Quaûng Nam vaø Quaûng Ngaõi. Löôïng nöôùc möa leân ñeán 2192 mm ôû thöôïng löu Soâng Tam Kyø vaø 2011 mm ôû gaàn Ba Tô.  Ñaëc ñieãm cuûa traän luït naêm 1999 laø nöôùc luõ daâng cao raát mau nhöng xuoáng chaäm, laøm nhieàu nôi bò luït ngaäp ñeán 3-4 ngaøy.

    Ngoaøi nguyeân nhaân chính laø caùc traän möa baõo ôû mieàn thöôïng löu cuõng nhö ôû ñoàng baèng, coøn coù nhieàu lyù do thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán nhö naïn phaù röøng, vieäc khai thaùc caùt soûi vaø heä thoáng ñeâ ñaäp.

    Aûnh höôûng cuûa naïn phaù röøng ñoái vôùi luõ luït ñaõ vaø ñang ñöôïc tranh luaän treân khaép theá giôùi. Theo Cô quan Löông Noâng cuûa Lieân Hieâp Quoác (FAO), möùc ñoä phaù röøng cao nhaát xaûy ra ôû AÙ Chaâu, töø 9.5% trong thaäp nieân 1960 ñeán 11% trong thaäp nieân 1980. Cuõng nhö nhieàu nôi khaùc trong nöôùc, röøng ôû caùc tænh mieàn Trung ñang bò taøn phaù moät caùch nghieâm troïng. Hieän nay dieän tích röøng chæ coøn khoaûng 40 phaàn traêm.  Caùc cuoäc nghieân cöùu vaø ñieàu tra ôû Hoa Kyø cuõng nhö nhieàu nôi khaùc treân theá giôùi ñaõ chöùng minh raèng nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa luõ luït laø coù quaù nhieàu möa xaûy ra trong moät thôøi gian ngaén nguûi, vaø vieäc phaù röøng coù theå aûnh höôûng quan troïng ñoái vôùi luõ luït trong caùc löu vöïc haïn heïp nhö ôû mieàn Trung. Caây coái coù khaû naêng giöû nöôùc cuõng nhö giaûm thieåu vieäc ñaát ñai suït lôû. Löôïng nöôùc luõ ôû moät vuøng coù nhieàu caây coái seû ít hôn löôïng nöôùc luõ töø moät vuøng trô troïi. Vì theá naïn phaù röøng coù theå gia taêng möïc nöôùc ôû caùc vuøng haï löu.

    Vieäc khai thaùc böøa baûi caùt soûi ôû caùc doøng soâng cuõng gia taêng möùc ñoä cuûa luõ luït. Tình traïng naøy laøm cho nhieàu ñoaïn bôø soâng bò suït lôû nghieâm troïng. Vieäc suït lôû caùc bôø soâng cuõng nhö  vieäc boài laáp caùc cöûa soâng caûn trôû vieäc thoaùt luõ, laøm cho luõ luït lôùn hôn vaø laâu hôn. Ñieån hình laø vuï suït lôû bôø soâng Vu Gia laøm cho moät khu daân cö ôû huyeän Ñaïi Loäc tænh Quaûng Nam bò cuoán troâi trong côn luõ naêm 1999 vöøa qua.

    Khaùc vôùi Soâng Hoàng ôû mieàn Baéc (xin xem baøi Nguyeân Nhaân Luõ Luït ôû Ñoàng Baèng Soâng Hoàng) vaø soâng Cöûu Long ôû mieàn Nam (xin xem baøi Nguyeân Nhaân Luõ Luït ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long), caùc soâng ngoøi ôû mieàn Trung khoâng coù heä thoáng ñeâ ñeå ngaên luõ. Ngoaøi ra cuõng khoâng coù caùc hoà chöùa nöôùc lôùn ôû vuøng thöôïng löu ñeå giaûm thieåu luõ luït ôû vuøng ñoàng baèng. Cho neân caùc khu ñoâng daân cö ôû hai beân bôø soâng ñaønh chòu ngaäp traøn moãi khi coù möa to.

    Noùi toùm laïi nguyeân nhaân chính cuûa luõ luït ôû mieàn Trung laø nhöõng traän möa lôùn ôû thöôïng löu vaø vuøng ñoàng baèng. Caùc nguyeân nhaân khaùc nhö naïn phaù röøng chæ coù theå laøm luõ luït traàm troïng hôn maø thoäi. Nhöõng traän möa lôùn do caùc côn baõo bieån Ñoâng vaø gioù muøa Ñoâng Baéc gaây neân. Töø thaùng 7 naêm 2001, chuùng toâi ñaõ thaønh laäp moät trang Web teân http://vnbaolut.com ñeå cung caáp mieãn phí caùc döï baùo baõo bieån vaø gioù muøa. Haøng ngaøy trang Web VNBAOLUT.COM cho bieát thôøi tieát tröôùc 48 tieáng ñoàng hoà ôû 60 tænh thaønh töø Laïng Sôn ñeán Caø Maâu. Caùc döï baùo ñöôïc caäp nhaät boán laàn trong ngaøy (1 giôø, 7 giôø, 13 giôø vaø 19 giôø) vaø coù theå töï ñoäng gôûi qua e-mail. Moät moâ hình toái taân vaø chính xaùc nhaát hieän nay, moâ hình MM5, ñöôïc duøng ñeå laøm caùc döï baùo. Ngoaøi ra trang Web VNBAOLUT.COM coøn cung caáp aûnh veä tinh vaø tin töùc thôøi tieát môùi nhaát. Taát caû caùc dòch vuï noùi treân ñeàu mieån phí. Coâng vieäc laøm caùc döï baùo hoaøn toaøn thieän nguyeän vaø voâ vò lôïi. Chuùng toâi chæ mong ñöôïc giuùp ñôû phaàn naøo caùc ñoàng baøo ôû nhöõng vuøng thöôøng hay coù baõo luït nhö  mieàn Trung.
 


 

 



 

Loä Trình Baõo Bieån Eve vaø Hình Veä Tinh gaàn Ñaø Naúng (19 thaùng 10, 1999)

Trang Chính